Беларуска [эратычная аповесць]

XVIII

Яна патэлефанавала мне з самага рана, у самы непрыстойны час. Праціраю вочы. Палова восьмай. Але ж і здароўе ў цябе, дзеўка. І хуценька пахвалілася, што звоніць, уласна, з басейна па тэлефоне калегі. Яны выбіраюцца ў Ракаў. Калегу завуць Віктар, месяц таму назад ён атрымаў грант у Польшчы на пераклад адной з кніг Сэргіюша Пясэцкага.

Памятаю захапленне калегаў па вучобе «Запіскамі афіцэра Чырвонай Арміі», калі я рашыла замахнуцца на «Багам ночы роўныя» і на «Каханка Вялікай Мядзведзіцы». Кніжкі не зрабілі ня мяне грамавога ўражання. Прачытаўшы некалькі самых цікавых раздзелаў, адклала на паліцу. І ўжо толькі калі выбіралася ў Менск, пастанавіла сабе паўтарыць чытанне з пачуцця абавязку перад тым светам, які даўно адышоў і запрапаў. Альбо ж перабраўся на накалькі сот кіламетраў на захад. На іншую граніцу, па іншыя тавары, на іншую кантрабанду і іншыя легенды, ярка расказваныя за багата застаўленымі сталамі.

Я адзелася. Зашпіляючы спадніцу, пацягнулася, сонна адкінуўшыся безуладным целам на ложак, дзе загорнуты ў коўдру прыгнечана енчыў Марк. Пацалаваліся. Пасля чаго я павалаклася на кухню рабіць каву.

Я некалькі разоў праязджала міма Ракава, але ніколі неяк не знагодзілася завінуць туды. Мне заўсёды было цікава, як жа выглядае гэта авантурнае і рамантычнае мястэчка, якое ў трыццатыя гады віравала кантрабандным жыццём.

Гатуючы каву, я спрабавала пераказаць Марку змест буйнага жыццёрыса Пясэцкага, але ён глядзеў на мяне заспанымі вачыма і з недаверам на твары. Думаю, што ў іх у Латвіі цяжка з верай у рамантычныя гісторыі - зладзейскія і разбойніцкія.

Я ўкінула ў свой скураны заплечнік тэрмас з кавай, бутэльку мінералкі, печыва і некалькі яблыкаў.

Глянула ў акно. Пад'ехаў мясцовы «Suzuki», з якога мне энергічна махалі рукамі.

Дарога недалёкая. Пазнаёмілася з двума яе калегамі. Зусім нічым не падобныя. Віктар - вытанчаны літаратар, інтэлектуал і майстар шліфоўкі слова. Андрэй - пануры тып ахоўніка, багаты маетнік добрай машыны і мабільніка. У чорнай скуранцы выглядае як член тыповай «расейскай банды» ці чагосьці, што ў Польшчы з нядомыслу называюць мафіяй.

Андрэй і Віктар - два шчырыя сябры яшчэ са школы, яны трымаюцца лаяльнасці і шануюць розныя вартасці сістэмы.

Яна коратка расказвае, як Віктару прапанавалі пераклад з Пясэцкага, калі ён апублікаваў артыкул у «Фрагмэнтах» пра жыццё малых гарадоў на польска-савецкім памежжы ў трыццатыя гады. Атрымаў на працу салідны грант і поўны захаплення «Каханкам Вялікай Мядзведзіцы» бярэцца за працу. Пачаў са шматразовага наведвання Ракава. Сёння, дарэчы, гэта яшчэ адна спроба пагутарыць з некалькімі старажыламі гарадка. Спроба сягнуць у час, з якім хоча пазнаёміць усіх нас.

Едзем шырокай двухпалоснай дарогай. Віктар паказвае, дзе праходзіла польска-савецкая граніца. Да сёння людзі з Менска, едучы на рыбалку ці ў лес у гэтыя мясціны, з'едліва альбо са смуткам кажуць, што едуць у Польшчу.

Мы з'язджаем з гасцінца на Горадню і Вільню. Лясны пясчаны прасёлак даводзіць да могілак. Віктар просіць Андрэя спыніцца. Выходзім з машыны. Белая капліца і свежа высечаныя дзікія дрэвы і кустоўе. Тлумачыць нам, паказваючы навакол рукою, што толькі цяпер у хвойніку бачыцца рука гаспадара, які як бы вярнуўся сюды праз прорву гадоў. Шмат магіл сярод выносных соснаў пазападала. Чытаю польскія прозвішчы на старых замшэлых камянях.

Віктар праводзіць мяне за капліцу, дзе да сцяны прымацавана пад канец мінулага альбо на пачатку гэтага стагоддзя салідная металічная табліца. Польскія надпісы, польскія прозвішчы. Мне ўспамінаецца падарожжа ў Ніжні Слёнск, дзе я недаўмёна адкрывала сабе чужы, але разам з тым і блізкі свет, які ўжо адышоў, але і пакінуў па сабе шматлікія сведчанні ў гатычных надпісах.

З могілак асфальтавай дарогай кіруем у бок касцёла, куды, як піша Пясэцкі, на нядзельную мшу кантрабандысты наогул не хадзілі перапрашацца ў Пана Бога за многія грахі, хадзілі ж бо, каб проста пафарсіць у новым гарнітуры і прыгледзецца да маладых дзяўчатак, з якімі ўжо папалудні выгульваліся вакол мястэчка.

Раптам з летуценніцкага замроення мяне вырваў нечаканы відок. І толькі Яна адразу змеціла бляск у маіх вачах. Паперадзе нас шыбаваў чорны лімузін - «Масквіч» трыццатых гадоў. На фоне драўляных даваенных дамоў гэта глядзелася як сцэнарый фільма тых часоў. Мы ўсміхнуліся самі сабе, а яна памахала камусьці знаёмаму за кіроўцай. Усё зрэжысеравана? Я жартую, што гэты яе досціп меў дужа чаго каштаваць. Віктар, відаць, найбольш задаволены, бо нечакана ўсе мы разам апынуліся ў сітуацыі, якое самі хацелі. Чацвёра нас, нібы статыстаў, сталіся часткай краявіду ўжо нежывога пісьменніка. Так, нібы сам Пясэцкі пакпіў з нас, падкраўшыся, як шпіён і кантрабандыст, і нябачна спыніўся за намі. У ягоным стылі.

Потым едзем да Янушкевіча ў саўну. Найперш старамодныя перагуды з Язэпам і яго братам Феліксам, у якога рот не закрываецца і які хваліцца новымі набыткамі з нейкіх раскопаў. Скудзельны посуд, кафлі, фігуркі міфічных зверанят з неіснуючых ужо халуп жыдоўскіх купцоў і рамеснікаў. Потым папіваем самагонку з мясцовых лясоў. Слізка п'ецца ды хутка развозіць. Калі браты Янушкевічы ад'язджаюць, мы застаемся адны ў гасподзе. Даржнік - падворак з зялёным травяністым дзядзінцам замкнуты будынкамі з усіх бакоў. У куце ўжо дыміцца расейская «баня».

Раздзяваемся і ўскокваем усярэдзіну. У гарачай атмасферы поўнай пары і алкагольнага чаду прыгадваем сабе балады і кантрабандысцкія гісторыі. Віктару ў гэтым супернікаў няма.

Крадком паглядаю то на Яе, то на хлопцаў, якія весела ўгоньваюцца вакол стала. Драўляная вялікая расейская лазня ўжо набрала жару, ля сцен велізарныя бочкі з ледзяной вадой з ракі. Настрой і гамонкі неяк успасобілі нас абедзьвюх усё больш і больш збліжацца, нібыта праз дакрананні мы маглі знайсці ўзаемную халодную бяспеку нашым целам. Пазіраю на яе з адценнем фіглярнага запыту, яна на мяне глядзіць замглёнымі вачыма з распаленымі губамі. Бачым сябе ў ролі вясковых дзевак, якіх багатыя спадары кантрабандысты запрасілі на оргію, каб расслабіць стурзаныя нервы і не думаць, што, можа, ужо заўтра, мо, праз тыдзень каторы з іх загнецца ў засадзе на савецкім баку альбо жыўцом гніцьме ў суровай вязьніцы. Яны запрасілі нас, каб мы дакрануліся да іх цяжкай долі і сваімі целамі ўступілі ў садружнасць вялікага грэху.

Яе разгарачаныя вочы патрабуюць, каб я проста задала пытанне - ці была б ты гатовая. Яна згодна ківае галавой. Глядзім на хлопцаў, на іх абвіслыя паміж ног прычындалы. Так. Трэба прыцьміць святло і схавацца ад нечаканых цікаўных раззяваў...