Беларуска [эратычная аповесць]

XXXІX

Прайшлі вакацыі. Я не бачыла яе цэлых тры месяцы. Прабыванне ў краіне і ўсё большая сувязь з Маркам адсунулі маё захапленне яе асобай. У ліпені я два месяцы была ў гарах. Лежачы на траве каля Мураванца, я пасылала ёй гарачыя сонечныя думкі. Я выграбала з сябе тугу па ёй цёплай усмешкай, парывістымі рухамі і голасам, які страсна даносіў мне самыя новыя перажыванні. І бадай што, многае з гэтага засталося, бо я так моцна хацела, каб ты была каля мяне. Але ж гэта трывала толькі імгненне, адзін з многіх промняў. І агарнула мяне думка, што такія пачуцці праходзяць, як дзіцячая хвароба. Хоць я і не ведаю, ці ўсё тое ўва мне ўжо астыла. Бо найважнейшае ў такім трыванні - гэта прысутнасць. А яна замоўкла. Замкнулася. Як бы хацела забяспечыць сабе вакацыі без маёй, магчыма, занадта назойлівай прысутнасці. Напісала ёй дзве паштоўкі і ліст. Нічога. Ціша. Я патэлефанавала толькі ў Менск, каб праверыць, ці нічога ёй не трэба. Сядзіць, чытае кніжкі, слухае музыку і амаль не паказваецца на белы свет.

У кастрычніку я толькі вярнулася, каб завяршыць у Менску свае справы, і з пачаткам лістапада мушу быць у Кракаве, дзе мяне чакае стаўка ў вучэбнай установе і праца ў адной рэдакцыі літаратурнага часопіса.

Калі я наведала яе - традыцыйна з бутэлькай чырвонага віна, - яна прыняла мяне сардэчна, але гутарка не клеілася. У яе былі білеты ў філармонію. Мы рашылі ісці пеша праз азалочаны восеньскі парк над каналам. Усю дарогу маўчалі. Яна час ад часу падбірала з-пад дрэваў лепшае лісце. Склала каляровы букет і дала мне яго паглядзець, сунуўшы ледзь не ў вочы, але ў самую сярэдзіну майго жыцця, маіх думак. Мы абняліся.

У зале філармоніі холад. Музыканты, сумныя і без энергіі, якая, увогуле, проста неабходная, каб пераканаўча расказаць нешта сваімі інструментамі. Усе, пэўна, толькі мараць пра нейкія кантракты і заробкі заграніцай. А тут толькі смутак і прыгнечанасць, падмацаваныя пасля вяртання з паспяховых гастроляў, дзесь далёка ў Амерыцы, Францыі ці Аўстрыі.

Ад усяго аркестра я адчула павеў жальбы па прадаваным таленце і жыцці ў танных канцэртах перад рэстараннымі гасцямі на багатых раўтах. Вакол у зале выцертыя і смярдзючыя абіўкі цвёрдых і нязручных фатэляў, тынк, які асыпаецца са сценаў і столі. Восеньскі холад, які паралізуе волю. Аж дзіўна, як музыкантам не дранцвеюць пальцы.

Граюць канцэрт Рахманінава. Павольна, як бы сілай вібрацыі выконваемых рухаў аркестр раскручваецца. Уся зала ўпадае ў настальгічнае задуменне. Музыканты выцягваюць з сябе рэшту сілы, і пачынае рабіцца нешта незвычайнае. Як плач, як лямант і скарга. Яны дзеляцца расказам пра вялікія нязведаныя прасторы, пра збалелыя душы, скруху, палярушны смутак. Ілюстрацыя да «Нячысцікаў» Дастаеўскага - такія асацыяцыі выклікае гэта ўва мне, калі я гляджу на твары людзей вакол сябе.

У нейкі момант бачу, як па яе шчоках пабеглі слёзы. Бяру яе халодную руку. Яна праз сілу ўсміхаецца і апускае галаву. Калі канцэрт закончыўся, мы выходзім і бачу - не перастае плакаць. Я стаю поруч, але я не бязрадная. Разумею і адчуваю, як іграе ў ёй усё тое, што расказалі музыканты, якія ігралі аповесць больш пра свой уласны лёс, чым самую музыку Рахманінава.

Вяртаемся дамоў. Яна просіць, каб я зрабіла гарбату і, можа, што-небудзь перакусіць. Кручуся на кухні і чую, як стукае плыта. Паставіла гучна «Нактурн» Шапэна. Наш любімы.

П'ем гарбату, пад канапкі. Не ведаю, ці павінна я пра нешта пытацца. І тады яна сама пачынае расказваць, што выклёўваецца ёй кантракт у Празе. Ужо атрымала першае паведамленне і, магчыма, гэта будзе гадавое прабыванне і праца на радыё «Свабода». Калі добра павядзецца, яна паедзе ўжо на тым тыдні.